1. مقدمه
کازمسیوتیکس (Cosmeceutics)، یک واژه‌ی هیبرید از دو کلمه‌ی "کازمتیک" و "فارماسیوتیکس" است؛ که اولین بار در سال 1962 به کار برده شد. سپس در سال 1970 یک پزشک متخصص پوست آمریکایی، به نام دکتر آلبرت کلیگمن، برای اولین بار پماد Retin-A را که امروزه به نام "ترتینوئین" شناخته می شود؛ معرفی کرد. این پماد برای درمان آکنه و برطرف کردن چین و چروک‌های پوستی استفاده می‌شود و امروزه یکی از پرکاربردترین فرآورده‌های کازمسیوتیکس بدون نسخه در داروخانه‌ها به شمار می رود. اصطلاح کازمسیوتیکس، به طور کلی به فرآورده‌های آرایشی-بهداشتی اطلاق می‌گردد که ترکیبات فعال و مولکول‌های فارماکولوژیک در فرمولاسیون خود دارند. در ادامه‌ی مطلب به معرفی ترکیبات ضد پیری معروفی که بدون نسخه پزشک در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند؛ می پردازیم.
2. رتینوئیدها
رتینوئیدها، مشتقات طبیعی یا سنتتیک برگرفته از ویتامین A می باشند. این ترکیبات به طور موضعی، برای درمان آکنه ولگاریس یا چروک‌های پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرند. رتینول با رسپتورهای رتینوئیک‌اسید در هسته‌ی سلول‌های درم، اینتراکشن برقرار می‌کند و در نهایت باعث افزایش ساخت کلاژن می‌شود. افزایش ساخت کلاژن نیز کاهش خطوط و چروک‌های پوستی را به دنبال دارد. مکانیسم ضد آکنه این ماده، از طریق کاهش چسبندگی کراتینوسیت‌های اپیدرم صورت می‌گیرد و باعث جلوگیری از تشکیل میکروکومدون و جوش‌های پوستی می‌گردد. یکی از فرآورده‌های مهم این ترکیبات، ترتینوئین است؛ که از مشتقات رتینول می باشد و به صورت عمده به شکل پماد دارویی در داروخانه‌ها توزیع می‌شود.
3. آلفا-هیدروکسی اسیدها (AHA)
این اسیدها به طور عمده در فرآورده‌های مختلف آرایشی-بهداشتی لایه‌بردار و ضد چروک مورد استفاده قرار می‌گیرند. از معروف ترین آلفا-هیدروکسی‌اسیدها، گلیکولیک‌اسید، لاکتیک‌اسید، پیروویک‌اسید، ماندلیک‌اسید و تارتاریک‌اسید می باشند. تاکنون مکانیسم عمل این ترکیبات، به طور کامل مشخص نشده است؛ اما به نظر می‌رسد این اسیدها، ظرفیت احتباس آب را در سلول‌های اپیدرم افزایش می‌دهند و از این طریق، باعث نرم‌تر شدن پوست می شوند. افزایش تکثیر سلول‌ها و افزایش ساخت کلاژن و گلیکوز آمینوگلیکان از تأثیرات دیگر این مواد روی سلول‌های پوستی می باشند.
4. هیالورونیک اسید (HA)
هیالورونیک اسید، یک گلیکوزآمینوگلیکان بدون سولفات است که دارای واحدهای تکرارشونده‌ی پلیمری دی‌ساکاریدی می باشد. این ماده یکی از پرکاربردترین ترکیبات در پزشکی زیبایی محسوب می شود و به دلیل ساختار خاص خود، توانایی شگفت انگیزی در نگهداری مولکول‌های آب دارد. این ویژگی موجب آبرسانی عمیق بافت پوست می‌گردد. هیالورونیک اسید همچنین ساخت سلول‌های جدید پوستی و کلاژن را افزایش می‌دهد و از این طریق، تأثیرات ضد چروک دارد.
5. آنتی‌اکسیدان‌ها
موادی که دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی می باشند؛ مصرف عمده‌ای در فرآورده‌های کازمسیوتیکس دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها رادیکال‌های آزاد محیطی (ROS) را خنثی می‌کنند. این رادیکال‌ها در بافت پوست منجر به تخریب فیبرهای کلاژن می‌شوند. استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها همچنین از پیری زودرس و مشکلات متعدد پوستی جلوگیری می‌کند. ویتامین‌ها یکی از پرمصرف‌ترین موادی هستند که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و به دلیل وزن پایین مولکولی، سریعاً به لایه‌های داخلی پوست نفوذ می‌کنند.
6. نیاسینامید (ویتامین B3)
نیاسینامید یا نیکوتین آمید، بخش نیاسینی کوآنزیم‌های NAD+ و NADP+ می باشد. این کوآنزیم‌ها، در ساخت و ترمیم DNA نقش کلیدی دارند. مطالعات نشان داده اند که نیاسینامید، باعث ترمیم ساختار DNA بعد از تابش اشعه‌های UVA و UVB نور خورشید می‌شود. به طور کلی، این ماده در بهبود سد دفاعی پوست و محافظت از آن نقش اساسی دارد.
7. آسکوربیک‌اسید (ویتامین C)
آسکوربیک اسید یا ویتامین c، نقش حیاتی در تولید کلاژن و الاستین دارد و به عنوان یک کوفاکتور در ساخت هیدروکسی‌پرولین و هیدروکسی‌لیزین، حائز اهمیت می باشد. این دو ترکیب ترشح پروکلاژن از فیبروبلاست‌ها را تسهیل می‌کنند. ویتامین C همچنین با جلوگیری از آسیب رادیکال‌های آزاد ( ROS) ناشی از اشعه UVA، خاصیت آنتی‌اکسیدان دارد. نکته‌ی حائز اهمیت در عملکرد این ماده، اکسیداسیون سریع آن هنگام قرار گرفتن در معرض نور خورشید و هوا می باشد؛ که امروزه با استریفیکاسیون گروه هیدروکسیل، تا حد زیادی این مشکل برطرف شده است.
8. دی آلفا-توکوفرول (ویتامین E)
دی آلفا-توکوفرول، فرم سنتتیک ویتامین E است؛ که اسیدهای چرب غیر اشباع غشاء سلولی را از آسیب رادیکال‌های آزاد، در امان نگه می‌دارد و از این طریق، خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد. این ویتامین به راحتی جذب پوست می‌شود و بافت صورت را در برابر آسیب نور خورشید، محافظت و تغذیه می‌کند. فرآورده‌های موضعی دارای ویتامین E، ممکن است ذخیره‌ی این ویتامین را در غدد زیرپوستی افزایش دهند. مطالعات حیوانی حاکی از آن است که مصرف ویتامین E موضعی، آسیب‌های حاد و مزمن ناشی از اشعه UV را کاهش می‌دهد.
9. کوآنزیم Q10
کوآنزیم Q10، اولین بار در سال 1957 کشف شد. این ماده، یک حلقه‌ی بنزوکینون با شاخه‌ی فرعی است که حاوی 10 واحد ایزوپرن می باشد. ساختار این ترکیب بسیار شبیه به ویتامین‌هاست؛ اما به دلیل آن که توسط بدن ساخته می‌شود؛ آن را ویتامین در نظر نمی گیرند. این آنزیم، به عنوان یک کوفاکتور، نقش اساسی در فسفوریلاسیون اکسیداتیو و ساخت ATP در واکنش‌های بیوانرژتیک سلول و میتوکندری دارد و از آن جا که خورنده رادیکال‌های آزاد است؛ دارای اثر آنتی‌اکسیدان می باشد. Q10 همچنین ساخت کلاژن را تحریک می‌کند و اثرات ضد چروک قابل ملاحظه‌ای دارد.
References:
1. Imhof L, Leuthard D. Topical Over-the-Counter Antiaging Agents: An
Update and Systematic Review. Dermatology. 2021; 237(2):217-29.
2. https://www.rxlist.com/retin-a-drug.htm.
3. https://www.aprive-cosmetics.com/cosmeceutics-vs-cosmetics-a-brief-guide-to-a-new-way-of-skincare/?lang=en.
4. https://www.healthline.com/health/vitamin-e-for-skin.
5. Burke KE, Clive J, Combs GF, Jr., Commisso J, Keen CL, Nakamura RM. Effects of topical and oral vitamin E on pigmentation and skin cancer induced by ultraviolet irradiation in Skh:2 hairless mice. Nutr Cancer. 2000; 38(1):87-97.
1